De Betuwe is een weekkrant, een cafë in Elden-Arnhem, een restaurant/Grand Café in Tiel, een restaurant in Huissen, een vloerengroothandel in Oss, een zorgcentrum in Maurik en een landstreek:
De Betuwe is een streek in de Nederlandse provincie Gelderland, gelegen tussen de rivieren de Waal in het zuiden en de Nederrijn en de Lek in het noorden. De landstreek Betuwe bestaat uit drie delen:
de Over-Betuwe;
de Neder-Betuwe en
de Tielerwaard.
Met de streek Over-Betuwe wordt dat deel van het Gelderse rivierengebied de Betuwe aangeduid dat in het noorden wordt begrensd door de rivier de Nederrijn, in het zuiden door de rivier de Waal en in het oosten door het Pannerdens Kanaal (een voortzetting van de Rijn). De Over-Betuwe ligt in het zuiden van de provincie Gelderland en gaat in westelijke richting over in de Neder-Betuwe. Op 1 januari 2001 is door samenvoeging van de gemeenten Elst, Heteren en Valburg de gemeente Overbetuwe ontstaan, deze beslaat het westelijk deel van de oppervlakte van het gebied Over-Betuwe. Het oostelijke deel wordt gevormd door de gemeente Lingewaard, die op 1 januari 2001 is ontstaan door samenvoeging van de voormalige gemeenten Huissen, Bemmel en Gendt (http://nl.wikipedia.org/wiki/Over-Betuwe).
Het Pannerdensch Kanaal bevindt zich tussen Doornenburg en Angeren en is zes kilometer lang en 135 m breed. Het verbindt de Nederrijn met het Bijlandsch Kanaal. Het Pannerdensch Kanaal werd tussen 1701 en 1709 gegraven, aanvankelijk als verdedigingslinie zonder verbinding met Rijn en Waal. Pas 20 oktober 1706 werden de doorgravingen te Arnhem aanbesteed met als doel de watertoevoer naar de IJssel en de Nederrijn veilig te stellen. Het oude bed van de Rijn staat sindsdien bekend als de Oude Rijn, één van de vele stromen met deze naam.
De formele oplevering van het bevaarbare kanaal was 14 november 1707, maar in feite had de natuur het kanaal al in de nacht van 19 op 20 augustus 1707 voor de scheepvaart geopend. Toen overstroomde een zomerkade die het water afhield van het kanaal in aanleg. 's Morgens daarna voer een Arnhemse schipper als eerste door het kanaal naar de Waal. In de beginperiode leidde de verruimde waterafvoer langs deze weg tot dijkdoorbraken en grote overstromingen. In 2007 werd 300 jaar Pannerdensch Kanaal gevierd. De standaard afvoerverdeling van het Rijnwater is op het eerste splitsingspunt, bij Fort Pannerden, twee derde naar de Waal en een derde naar het Pannerdensch Kanaal. Op het tweede splitsingspunt, net boven Huissen, gaat twee negende (2/3 van 1/3) van het Rijnwater naar de Nederrijn en een negende (1/3 van 1/3) naar de IJssel (http://nl.wikipedia.org/wiki/Pannerdensch_Kanaal).
Fort Pannerden werd van 1869 tot 1872 gebouwd als sperfort om te voorkomen dat een aanvallend leger via de rivier de Waal kon optrekken richting Vesting Holland, het gebied achter de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In 1969 kreeg het fort de status van rijksmonument en sinds 2005 maakt het deel uit van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie. In zijn bestaan had het fort vanaf het begin lange tijd een militaire functie. Vanaf 1940 volgde een periode van plundering, leegstand, verval en was het lange tijd niet toegankelijk. Begin 2000 werd het fort gekraakt en werd het weer gebruikt en voor belangstellenden toegankelijk gemaakt. Na een conflict over de toekomstige bestemming van het fort, ontruiming en herkraak in 2006, kwam het tot een oplossing. Het fortgebouw is inmiddels zover gerestaureerd dat men het in de toekomst met nieuwe functies weer kan gaan openstellen (http://nl.wikipedia.org/wiki/Fort_Pannerden).
Met de Neder-Betuwe wordt dat deel van het Gelderse rivierengebied de Betuwe aangeduid dat in het noorden wordt begrensd door de rivier de Nederrijn, die stroomafwaarts overgaat in de Lek en in het zuiden door de Waal (tot aan het Amsterdam-Rijnkanaal) en de Linge (vanaf het Amsterdam-Rijnkanaal). De Neder-Betuwe ligt in het westen van de Nederlandse provincie Gelderland en gaat in zuidelijke richting over in de Tielerwaard en in oostelijke richting in de Over-Betuwe.Sinds 2003 wordt de naam 'Neder-Betuwe' tevens gebruikt als naam voor een gemeente. De gemeenten Kesteren, Echteld en Dodewaard werden in 2002 samengevoegd, de nieuwe gemeente heette eerst Kesteren en sinds 2003 Neder-Betuwe. Bekende plaatsen in deze gemeente zijn Kesteren, Opheusden, Ochten en Dodewaard (http://nl.wikipedia.org/wiki/Neder-Betuwe_(streek)).
De Nederrijn is een Nederlandse rivier en de tak van de Rijn die vanaf Angeren, net voor de afsplitsing van de IJssel bij Arnhem de voortzetting vormt van het Pannerdensch Kanaal. Soms wordt dit kanaal eveneens tot de Nederrijn gerekend; de rivier begint dan bij de afsplitsing van de Waal, kort voor Pannerden. Vanaf Wijk bij Duurstede wordt de hoofdstroom Lek genoemd en de oude stroom Kromme Rijn. Vroeger begon de Nederrijn enkele kilometers verder stroomopwaarts dan tegenwoordig het geval is, en vormde de toenmalige splitsing tussen Nederrijn en Waal een bron van overstromingen en ellende. Het probleem is opgelost door het graven van het Pannerdensch Kanaal en het afdammen van de bovenloop van de Nederrijn (de tegenwoordige Oude Rijnstrangen) (http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederrijn).
Met de Tielerwaard wordt dat deel van het Gelderse rivierengebied de Betuwe aangeduid dat in het noorden wordt begrensd door het riviertje de Linge en in het zuiden door de Waal. In het oosten loopt deze waard door tot Tiel; stroomafwaarts in het westen viel de historische kern van Gorinchem er net buiten. Sinds 1986 behoort het Tielerwaardse dorp Dalem tot de Zuid-Hollandse gemeente Gorinchem en ligt, als gevolg van oostelijke stadsuitbreiding, ook een deel van de stad Gorinchem in de Tielerwaard. De Tielerwaard gaat in noordelijke richting over in de Neder-Betuwe, in zuidelijke richting in de Bommelerwaard, en in westelijke richting in de Vijfheerenlanden en de Alblasserwaard. Bekende plaatsen in de streek zijn Tiel en Geldermalsen. De streek is tamelijk dunbevolkt en overwegend agrarisch van karakter met vee- en fruitteelt.De aanduiding Tielerwaard geeft aan dat het hier een stelsel van gebieden betreft die qua waterbeheer met elkaar verbonden zijn, en die afhankelijk zijn van de watertoevoer van de Waal en in mindere mate de Linge; Beide rivieren stromen door het grondgebied van Tiel, waarna ze zich van elkaar verwijderen. Bij Gorinchem mondt de Linge uit in de Waal, die daar intussen Merwede heet, zodat deze wateren een natuurlijke omarming van de waard vormen. Gedurende meer dan 650 jaar, van 1327 tot 1982, vormden Tielerwaard, met de aan de overzijde van de Waal gelegen Bommelerwaard het Waterschap Tieler- en Bommelerwaard. Dit kwam overeen met de begrenzing van de politieke macht, maar was welbeschouwd onlogisch, omdat de Waal voor praktische doeleinden eerder een barrière dan een verbinding vormde (http://nl.wikipedia.org/wiki/Tielerwaard).
De naam Waal (door de Romeinen Vacalis of Valis genoemd, later Vahal) is van Germaanse herkomst en is een verwijzing naar de vele meanders die de rivier ooit gehad moet hebben (Oudgermaans: wôh = krom). De naam Waal heeft op diens beurt gediend als inspiratiebron voor Nederlandse kolonisten in New York, die een rivier in de Hudsonvallei naar de Waal genoemd hebben (de tegenwoordige Wallkill River). Vroeger begon de Waal enkele kilometers verder stroomopwaarts dan tegenwoordig het geval is, en vormde de toenmalige splitsing tussen Waal en Nederrijn een bron van overstromingen en ellende. Het probleem is opgelost door het graven van het Pannerdensch Kanaal en het afdammen van de bovenloop van de Nederrijn (de tegenwoordige Rijnstrangen). Later werd de Waal opnieuw verkort door het graven van het Bijlandsch Kanaal, waarmee een gevaarlijke bocht werd afgesneden (tegenwoordig De Bijland genoemd) (http://nl.wikipedia.org/wiki/Waal_(rivier)).
De Betuwe valt onder twee Gelderse bestuursregio's: Arnhem-Nijmegen en Rivierenland. De Betuwe bestaat uit negen gemeenten: Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Lingewaard, Neder-Betuwe, Neerijnen, Overbetuwe en Tiel, alsmede de tussen de Rijn en de Waal gelegen delen van de gemeenten Arnhem en Nijmegen. Voor de aanleg van het Pannerdensch Kanaal (tussen 1701 en 1709) behoorde ook het grondgebied van de gemeente Rijnwaarden tot de Betuwe.
Het kanaal en rivier de Linge stroomt van oost naar west door de Betuwe. De stad Tiel heeft de belangrijkste regiofunctie in rivierenland. Andere grotere plaatsen zijn Culemborg, Elst, Huissen en Geldermalsen. De Betuwe staat vooral bekend om zijn grootschalige tuinbouw, waaronder de fruitteelt (appels, peren kersen). De oorzaak van dat landgebruik ligt in de geologie en bodemgesteldheid van het gebied. De Betuwe bestaat uit een afwisseling van oude stroomgeulen, de stroomruggen aan weerszijden daarvan en de komgronden verder van de rivier vandaan. Deze oude rivierlopen zijn op vele plekken in het landschap, ook binnendijks, nog goed te herkennen. Met name de stroomruggen met wat zandig materiaal, waren uitermate goed geschikt voor de tuinbouw en fruitteelt en vormen de beste landbouwgronden van Nederland.
Over de herkomst van de naam Betuwe bestaat discussie. Zo wordt wel gesteld dat het woord Betuwe oorspronkelijk 'goede grond' betekent. Dat staat dan tegenover de Veluwe: 'slechte grond'. Die verklaring is echter door wetenschappers verworpen. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat de naam afgeleid is van de Bataven, die in dit gebied hun kernland zouden hebben gehad.
In de Romeinse tijd liep de Limes, de Romeinse rijksgrens, langs de Oude Rijn en Nederrijn. In veel Betuwse plaatsen zijn Romeinse vondsten gedaan. In Elst werden maar liefst drie tempels opgegraven: één in het gebied Westeraam (Tempel van Westeraam) en twee onder de huidige kerk (de Tempels van Elst). De streek behoorde in de Middeleeuwen en in de vroegmoderne tijd grotendeels tot het Kwartier van Nijmegen, een van de vier kwartieren (gewesten) van het oude Hertogdom Gelre. Uitzondering waren het graafschap Buren, het graafschap Culemborg en de Kleefse enclave Huissen.
Tijdens de tweede evacuatie van de Betuwe was de waterstand van Rijn, Maas en Waal volgens sommige bestuurders zo gevaarlijk hoog, dat 140.000 mensen uit de Betuwe en aangrenzende polders, na 31 januari 1995 verplicht voor vijf dagen tot drie weken geëvacueerd moesten worden. Een groot deel van de Betuwe was al eens eerder geëvacueerd, van november 1944 tot juni 1945, in de nasleep van de geallieerde operatie Market Garden, najaar 1944 (http://nl.wikipedia.org/wiki/Betuwe).
In de Betuwe zijn de mogelijkheden om het goede landleven te ervaren legio: logeren midden in de fruitboomgaard, kamperen in een hooiberg of in een pittoresk dijkhuisje aan de Linge, alles is mogelijk en overal word je even gastvrij ontvangen. De inwoners zijn niet voor niets trots op hun streek; langs de kronkelige rivier komen cultuurhistorie en natuur op een prachtige manier samen. Je kunt wandelen en fietsen over slingerende dijkjes en je per voet- of fietsveer de rivier over laten zetten. Onderweg geniet je van de vele fruitbomen, karakteristieke dorpjes en talloze historische forten en kastelen.
Wil je liever stadse allure, slenter dan eens op je gemak door historische plaatsen als Tiel of Culemborg; laat je verrassen door het hoogwaardige aanbod van winkels, restaurants en terrassen.
In Rivierenland neemt de Betuwe een bijzondere plek in: de één kent het gebied vooral van de witroze bloesem, de ander noemt als eerste het Tielse fruitbaasje Flipje en sommigen denken meteen aan landelijk bekende evenementen als het Fruitcorso of Appelpop. Allemaal hoogtepunten in een veelzijdig gebied, waar cultuurhistorie, nostalgie, waterrecreatie en bruisende festivals hand in hand gaan. Kortom: De Betuwe bruist het hele jaar door! (www.rivierenland.nl/nl-nl/ontdek-rivierenland/betuwe.aspx)
Over bruisen gesproken, tijdens een vakantiefietstochtje in de omgeving vond ik een streekbiertje: De Wijkgaard Betuwse witte:
Op de 1e verdieping boven de winkel vergisten ze wijnen, brouwen het bier en maken ze likeuren. Tijdens de (wijn)-workshops en onze openingstijden zijn bezoekers van harte uitgenodigd om de sfeer te proeven (www.dewijkgaard.nl/58/de-drankmakerij.html). Al blijkt aan het zelf stoken (en verkopen) een boete te hangen...
De bierbrouwerij is in 2005 opgericht door René van Wijk (www.cambrinus.nl/cambrinus/brouwerij/actieve-brouwerijen/wijkgaar.html, www.dewijkgaard.nl/57/voorstellen.html). En bestaat dus alweer 10 jaar.